مناقصه و مزایده و مزایا و معایب

مناقصه چيست؟

مناقصه ارائه کردن کمترين قيمت از سوي فروشندگان به خريدار است. از سوي ديگر انجام عمل فروش به بالاترين قيمت را مزايده مي گويند.

چرا مناقصه برگزار می شود؟

هنگامي که در اداره ها و شرکتهايي تصميم به خريد کالا يا خدمات گرفته ميشود براي جلوگيري از سوء استفاده ي احتمالي و تبعيض، به انجام عمل خريد از طريق مناقصه اقدام مي شود که داراي مقررات مخصوص به خود است.

چگونه يک مناقصه برگزار می گردد؟

در زماني که يک اداره يا معاونت يا بخشي از سازمان مفروض به يک کالا يا خدمات نياز پيدا مي کند درخواست نياز خود را به اداره تدارکات سازمان مربوطه ارائه مي کند.

در صورتي که اين نياز بيش تر از حد معيني که براي هر سازمان مشخص شده است باشد پروسه خريد بايد از طريق آگهي عمومي انجام شود که در آن آگهي شرايط خريد اعلام مي شود.

شرايط خريد بطور کلي شامل مشخصات کلي خريد، شرايط فروشندگان و مهلت ارائه پيشنهاد قيمت و غيره خواهد بود که مشخصات کامل کالاي مورد نياز در برگه هايي در اختيار فروشندگان قرار مي گيرد.

قوانين خريد از جمله شناسائي هويت فروشندگان، تضمين کيفيت و پشتيباني کالاي مورد نياز، زمان تحويل، محل تحويل، مشخصات کامل کالا در محل اداره تدارکات به فروشندگان ارائه ميگردد که به آن اسناد مناقصه گفته مي شود. اين اسناد معمولاً به فروشندگان فروخته مي شود.

هنگامي که فروشندگان کالا اسناد مناقصه را تهيه مي کنند در مدتي مشخص بايد پيشنهاد فني و قيمت کالاي خواسته شده را تهيه و ضمن ممهور نمودن تمامي اسناد مناقصه آنها را به اداره تدارکات بازگردانند. مدارک فوق همراه با مبلغي به عنوان تضمين شرکت در مناقصه در پاکتي که به نام پاکت الف است گذاشته و قيمت پيشنهادي در پاکت دوم که نام پاکت ب است جا گذاري مي گردد.

تمامي پاکتهايي که در مهلت تعيين شده به اداره تدارکات سازمان خريدار تحويل داده شده باشد در يک روز مشخص باز مي شوند اين عمل در يک جلسه رسمي با حضور نماينده هاي اداره تدارکات، واحد درخواست کننده کالا، ذيحسابي، حراست، منشي و نماينده هاي فروشندگان برگزار مي گردد. تمامي فعاليتهاي انجام شده در ين جلسه توسط منشي مکتوب مي شود و در آخر جلسه توسط تمامي حاضرين امضاء مي گردد.

در ابتداي جلسه پاکتهاي الف پيشنهاد دهندگان باز مي گردد و مدارک ارائه شده بازبيني مي گردد، در صورت داشتن کاستي و مغايرت فني کالا در مدارک خواسته شده پاکت ب بدون بازگشايي به فروشنده مربوط باز گردانده شده و نماينده آن بايد جلسه را ترک نمايد، پس از آنکه تمامي پاکتهاي الف باز گرديد، آنگاه پاکتهاي ب بازگشايي و قيمتها خوانده مي شود، کمترين قيمت ارائه شده برنده مناقصه خواهد بود همچنين کمترين قيمت پيشنهاد دهندگان دوم و سوم نيز مشخص گرديده و بقيه فروشندگان مدارک ارسالي خود را باز پس گرفته و جلسه به پايان مي رسد. برنده مناقصه بايد در طي مدت اعلام شده در اسناد مناقصه اقدام به انجام مراحل بعدي که امضا قرارداد ارائه تضمين براي حسن انجام قرارداد و تحويل کالا است بپردازد. در صورت کوتاهي ازاين عمل تضمين شرکت در مناقصه او ضبط گرديده و خريدار با پيشنهاد دهنده دوم وارد مذاکره مي گردد و در صورت عدم آمادگي فروشنده دوم ضمانتنامه او ضبط و با پيشنهاد دهنده سوم مذاکرات خريد انجام خواهد شد در صورتي که پيشنهاد دهنده سوم نيز کوتاهي نمايد تضمين شرکت در مناقصه او نيز ضبط گرديده و مناقصه باطل و تجديد مي گردد.

مزايده چيست؟

هنگامي که يک سازمان تصميم به فروش کالايي را مي نمايد براي آنکه بتواند آن را به بالاترين قيمت ممکن به فروش برساند از طريق مزايده کالاي خود را به فروش مي رساند. براي اين منظور ابتدا مزايده فوق را از طريق روزنامه ها آگهي مي کند و زماني را براي بازديد از کالاي مورد مزايده مشخص مي کند.

 شرکت کنندگان در مناقصه که همان خريداران هستند پس از بازديد از کالاي مورد مزايده قيمت پیشنهادي خود را در جلسه مزايده ارائه نمايند. شرکت در جلسه مزايده با قبول قوانين مناقصه و همچنين ارائه ضمانت شرکت در مزايده امکان پذير خواهد بود. در جلسه مزايده خريداران مي توانند قيمت پيشنهادي خود را بالا برده و با ديگر خريداران براي برنده شدن در مزايده به رقابت بپردازند. هنگامي که پيشنهاد قيمتي بالاتر از بالاترين پيشنهاد ارائه نشد، برنده مزايده اعلام مي گردد که همان ارائه کننده بالاترين قيمت براي خريد است. سپس به برنده مزايده چند روز مهلت داده مي شود که قيمت اعلامي خود را پرداخت کرده وکالاي مزايده را تحويل بگيرد.

به طور کلی شیوه‌های انعقاد پیمان‌های اداری را می‌توان به دو گروه کلی تقسیم کرد:

گروه اول: پیمان‌های مبتنی بر رقابت؛
گروه دوم: پیمان‌های مبتنی بر توافق؛

1) روش مناقصه:

  مناقصه روشی است که در آن سازمان‌های عمومی، خرید کالا یا خدمت مورد نیاز خود را به رقابت و مسابقه می‌گذارند و با اشخاص حقوقی یا حقیقی که کمترین قیمت یا مناسب‌ترین شرایط را پیشنهاد می‌کنند، معامله می‌نمایند.
 
اصول مناقصه

آ) اصل آزادی رقابت؛
ب) اصل شایستگی داوطلبان شرکت در مسابقه؛
ج) اصل معلوم بودن نصاب معامله؛
د) اصل حضور یک شخص اداری.

اقسام مناقصه:

آ) مناقصه عمومی: روشی است که در آن دولت یا سازمان‌های عمومی، انجام عمل یا خرید کالای مورد نیاز خود را از طریق اعلان بین عموم داوطلبان، به مسابقه می‌گذارد.

ب‌) مناقصه محدود: روشی که در آن به تشخیص و مسئولیت بالاترین مقام مناقصه‌گذار، محدود بودن و ادلۀ آن تأئید می‌گردد. مناقصه در بین عده معدودی از اشخاص حقیقی یا حقوقی که مورد شناسایی سازمان‌ها عمومی است، برگزار می‌شود؛

ج) مناقصه اختیاری: که از طریق اعلان عمومی است ولی اختیار انجام مناقصه با بهترین پیشنهاد دهنده، یا سازمان دولتی است؛

2) روش مزایده:

یکی دیگر از روش‌های پیش‌بینی شده در قانون محاسبات عمومی، روش مزایده است که برای انعقاد پیمان‌های عمومی می‌باشد.

مزایده ترتیبی است که در آن اداره، فروش کالاها و خدمات یا هر دو را از طریق درج آگهی در روزنامه کثیرالأنتشار و یا روزنامه رسمی کشور به رقابت عمومی می‌گذارد و قرارداد را با شخصی که بیشترین بهاء را پیشنهاد می‌کند، منعقد می‌سازد. مزایده خود بر دو نوع می‌باشد:

آ) حضوری؛
ب)  کتبی.

مزایده حضوری:

به مزایده حضوری اصطلاحاً حراج هم گفته می‌شود و انجام آن ساده و با تشریفات کمتر همراه است. البته استفاده از این روش نمی‌تواند، همیشگی باشد؛ بلکه منحصر در موارد فوری و غیر مهم می‌باشد.

مزایده کتبی:

در این نوع روش، مزایده به صورت کتبی و با تشریفاتی خاص انجام می‌پذیرد و در معاملات مهم، همراه با درج آگهی و انتشار آن و تشکیل کمیسیون، مزایده و نتایج مزایده اعلام می ­شود.

پیمان‌های مبتنی بر توافق:

1) روش توافق مستقیم:

  این روش شبیه قراردادهای خصوصی است و طرفین قرارداد، آزادی عمل بیشتری دارند، البته این مورد محدود و منحصر در معاملات ساده و کم اهمیت می‌باشد؛

2) روش جلب نظر کارشناس:

  به‌موجب قانون محاسبات، خرید یا استجاره اموال غیرمنقول یا تشخیص بالاترین مقام اجرایی و کسب‌ نظر کارشناس رسمی یا معتمد انجام می‌گیرد.

اجباری یا اختیاری بودن روش‌ها:

در نظام حقوقی ایران، هر دو روش توافقی و مسابقه‌ای پذیرفته شده است؛ ولی اصل بر اجباری بودن کاربرد روش مسابقه‌ای است. یعنی قانون‌گذار تمایل دارد معاملات دولتی از طریق مزایده یا مناقصه انجام پذیرد.

برای انجام مزایده و مناقصه، قانون‌گذار، نصاب و حدی معین نموده است،
طبق قانون مناقصات ، معاملات کوچک، معاملاتی است که مبلغ آن کمتر از2000000 ریال باشد و معاملات متوسط، معاملاتی که مبلغ آن بیش از سقف مبلغ معاملات کوچک باشد و از ده برابر سقف آن تجاوز نکند؛ و معاملات بزرگ، معاملاتی است که مبلغ آن بیش از ده برابر سقف ارزش معاملات کوچک باشد.

ادارۀ امور مناقصه:

مرجع اداری صالح برای ادارۀ امور مناقصه در هر وزارتخانه یا مؤسسه عمومی یا شرکت دولتی و شهرداری‌ها، یک واحد اداری است که به‌نام ادارۀ مناقصات شناخته می‌شود و دارای وظایفی هم‌چون تشکیل کمسیون مناقصه می‌باشد.

وظیفۀ این کمسیون، بررسی پیشنهادات رسیده از داوطلبان شرکت در مناقصه، تعیین برنده و اعلام برنده مناقصه می‌باشد.

محاسن مزایده و مناقصه:

حسن‌ روش‌های مناقصه و مزایده، آن است که از طریق این رقابت می‌توان به بهترین گزینه‌ها دست یافت؛ هم‌چنین رعایت اصل برابری افراد در این‌گونه قراردادها رعایت می شود. 

البته معایبی هم‌چون سوق دادن شرکت کنندگان به‌سوی کمیت و عدم توجه به کیفیت که معمولاً در مناقصات مشاهده می‌شود، در این روش‌ها وجود دارد.